با اینکه الگوی تکامل زبانی کودکان قابل پیش بینی است ولی کودکان مختلف از نظر رشد زبان، میزان و کیفیت دایره واژگانی، درستی تلفظ و ساختار گرامری با یکدیگر متفاوتند. این تفاوت ها ناشی از عوامل زیر می باشند:
1-هوش:هوش کودک عاملی برای یادگیری زود هنگام و برتری زبانی مشخص است.
2-سلامتی:هر چه وضعیت سلامتی کودک مناسب تر باشد تکامل زبانی او سریعتر است.
3-وضعیت اجتماعی_اقتصادی:
وضعیت اجتماعی _ اقتصادی مناسب تر موجب می شود کودک از تشویق بیشتر ، الگوی مناسب تر و راهنمایی بیشتر برای صحبت کردن برخوردار باشد.
4-جنسیت:دختران در مقایسه با پسران همسن خود ، زودتر شروع به صحبت می کنند، دارای دایره واژگانی وسیع تر هستند و تلفظ آنها سریعتر است.
5-تمایل به برقراری ارتباط:
هر چه محیط کودک برانگیزاننده تر باشد،او از انگیزه قوی تری برای صحبت کردن برخوردار می گردد.
6-تحریک:تحریک بیشتر کودک برای صحبت کردن ، عاملی برای شروع زود هنگام گفتار و کیفیت مناسب تر آن است.
7-تعداد افراد خانواده:
تک فرزند ها یا کودکان متعلق به خانواده های کم جمعیت تر معمولا به دلیل اینکه والدین آنها دارای وقت بیشتری برای آموزش گفتار به کودک می باشند زودتر شروع به صحبت می کنند و گفتارشان مناسب تر است.
8-تربیت تولد کودک:
در یک خانواده ، در نتیجه توجه بیشتر والدین ، گفتار فرزند اول نسبت به فرزندان بعدی مناسب تر است .
9-آموزش زبانی کودک :
آزادی بیشتری به فرزندانشان می دهند بیش از والدینی که از روش مقتدرانه استفاده می کنند موجب رشد گفتاری فرزندانشان می شوند.
10-دو قلو بودن:دو قلو ها و کودکان متعلق به تولد های چندگانه، معمولا به علت اینکه با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و به درک گفتار نامفهوم و ابتدایی خودشان خو می گیرند، نسبت به کودکان دیگر رشد گفتاری نامناسب تری دارند.
11-تماس با همسالان:تماس بیشتر با همسالان و تلاش در جهت پذیرفته شدن به عنوان عضوی از گروه آنان، انگیزه کودک را برای یادگیری گفتار افزایش می دهد.
12-شخصیت: کودکان سازگار با محیط نسبت به کودکان ناسازگار،از رشد کیفی و کمی مناسب تری در گفتارشان برخوردارند.
نکاتی در برخورد با کودکان دچار تاخیر در رشد گفتار و زبان
1. هرگز به کودک برچسب هایی نظیر گنگ، خنگ، کم هوش، و … نزده و او را مورد تمسخر قرار ندهید.
2. از صحبت کودکانه و یا تقلید کردن از او بپرهیزید.
3. جلو دیگران در مورد اشکالات رفتاری و گفتاری کودک صحبت نکنید.
4. به اطرافیان اجازه ندهید که با فرزندتان برخوردی غیر صحیح داشته و نحوه گفتار نا مطلوب او را به تمسخر بگیرند. یا تایید و تشویق نمایند.
5. هرگز کودکتان را با دیگران مقایسه نکنید و سعی کنید او را با وضع موجودش بپذیرید.
6. وقت بیشتری را صرف کودک نمائید. این کار باعث تشویق او به صحبت کردن می شود. به یاد داشته باشید که کیفیت ارتباط خود را افزایش دهید. یعنی بازی ها، هدفدار و با معنی باشند و هنگامیکه کودک تلاش می کند کلمه ای را بیان کند، از جایزه و تشویق استفاده نمائید.
7. الگوی خوبی برای کودک باشید، چرا که کودکان تقلید کنندگان خوبی هستند.
الگوی بد: تماس چشمی کم در برقراری ارتباط، خیلی سریع یا آرام صحبت کردن، با صدای بلند یا آهسته حرف زدن، صحبت کردن با دهان پر، گذاشتن پیپ یا سیگار بین لبها و حرف زدن، یکنواخت و بدون آهنگ صحبت کردن.
الگوی خوب: واضح و شمرده صحبت کردن، استفاده از جملات کوتاه و قابل فهم، برقراری تماس چشمی خوب و استفاده از ژست های مناسب در حین تکلم
8. کودک را نسبت به گوش دادن به صدا ها حساس کنید. مهمترین چیز در یادگیری زبان گوش دادن است.
9. مرتب کلمات مختلف را برای او بیان کنید. از لغاتی استفاده شود که برای کودک معنی دار بوده و در روزمره مورد استفاده و نیاز او باشد.
10. سعی کنید با تقلید صدا های مختلف (صدای حیوانات، اشیاء و …) بازیهای جالبی که با کودک انجام دهید و همچنین او را تشویق کنید تا در ضمن بازی صدا سازی کند.
11. آموزش را برای کودک لذت بخش کنید. به یاد داشته باشید که بازی کردن با کودک، خیلی آسان تر از کار کردن با اوست.
سعی کنید بفهمید که کودک از چه چیزی خوشش می آید و از آن به عنوان پاداش در برابر کارهایی که مایل به انجام آن هستید استفاده نمائید.
12. از کودکی که تازه شروع به حرف زدن کرده نباید انتظار داشت صدا ها را درست تلفظ کند، بلکه ابتدا باید تعداد کلمات او را افزایش داده و بعد طی روند مناسب، اشکالات گفتاری اش را تصحیح نمود.
13. صدا های درستی که تولید می کند را تقلید کنید و صدا هایی که غلط تولید می کند، درستش را بگوئید.
14. به کودک اجازه بدهید که بدون وقفه انداختن و تصحیح گفتارش، صحبت کردن را تجربه کند، حتی اگر ناشیانه و غیر روان باشد. اگر همیشه مراقب صحبت کردن او باشید او نمی تواند خودش حرف زدن را یاد بگیرد.
15. استفاده از گفتار نیاز به انگیزه دارد. بعضی از کودکان حرف نمی زنند، چون احتیاجی به صحبت کردن نمی بینند. مثلا همه به جای آنها حرف می زنند. یا قبل از اینکه نیازشان را بیان کنند، برای آنها حرف می زنند. یا قبل از اینکه نیازشان را بیان کنند، برای آنها فراهم می شود.
16. هیچ وقت اشتباهات گفتاری کودک را با گفتن « نه » و « اشتباه کردی » تصحیح نکنید. بلکه بهتر است، خودتان صحیح آن را بگوئید.
17. در موقع حرف زدن با کودک، هم سطح با او قرار بگیرید. به طوری که بتواند حرکات لبها و زبان شما را بطور واضح ببیند.
18. در موقع حرف زدن با کودک از انجام کار های دیگر خودداری کرده و تمام وقت خود را روی او متمرکز کنید.
19. کار هایی که کودک به طور روزمره انجام می دهد در قالب کلمات و جملات ساده و کوتاه برایش بیان کنید.
20. کتاب های داستان در حد سن او تهیه کرده و با جملات ساده و حالت آهنگین در مورد تصاویر و داستان برای او توضیح دهید.
21. از فعالیت هایی مثل نقاشی کردن، خط خطی کردن و رنگ کردن برای صحبت کردن استفاده نمائید.
22. سعی کنید بازی هایی را تربیت دهید که کودک از حواس مختلفش استفاده کند و با آنها آشنا شود. مثل حس بویایی، شنوایی، چشایی، بینایی، لامسه.
23. کودک را به پارک و مراکز تفریحی ببرید تا به نحو صحیح انرژی اش را تخلیه کند.
24.با کودک شعر های کوتاه و قابل فهم بخوانید و سعی کنید محیطی شاد را برای او فراهم نمائید.
25. در مورد مشکلات گفتار و زبان کودک حتماً با یک آسیب شناس گفتار و زبان (گفتار درمانگر ) صحبت کنید. چرا که اگر کودک شما احتیاج به مداخله گفتار درمانی داشته باشد و این کار به تعویق بیافتد با افزایش سن کودک، درمان مشکل تر، طولانی تر و مستلزم صرف وقت و هزینه ای بالاتر خواهد شد.
توانبخشی یارا تبریز
گفتاردرمانی یارا تبریز