ارتباط به معنی فرستادن، دریافت و تبادل اطلاعات است که این اطلاعات شامل افکار، احساسات، درخواست ها و … می باشد.ابزار ارتباطی غالب در انسان ها همانا زبان و گفتار است. رشد فکری، فرهنگی و اجتماعی انسانها عمیقا به یادگیری زبان و گفتار وابسته است و در مورد کودکان نیز رشد و تکامل زبان تاثیر عمیقی روی سایر جنبه های رشدی آنان دارد.به طور مثال توانایی زبانی و کلامی مناسب کودک باعث رشد او در زمینه ارتباط با همسالان، پیشرفت تحصیلی، شناخت عمومی، بازی و تکامل رفتاری و هیجانی می گردد.
برعکس چنانچه عملکرد ارتباطی کودک حتی به شکل خفیف دچار نقص باشد، کودک با پیامد های زیان آور اجتماعی و افزایش خطر ابتلاء به اختلالات رفتاری و عاطفی مواجه خواهد بود. برخی از مواردی که عملکرد ارتباطی فرد را به خطر می اندازد عبارتند از: سکته مغزی، ضربه مغزی، عقب ماندگی ذهنی، کم شنوایی، بیماریهای هنجره و تار های صوتی و سایر موارد.
جهت آشنایی بیشتر با اختلالات ارتباطی، در این بروشور مروری اجمالی بر برخی از آنها خواهد شد.
اختلالات ارتباطی مجموعه وسیعی را شامل می شود که از آن جمله اند: تاخیر در رشد گفتار، اختلال تلفظ، لکنت، اختلال در تشدید (شکاف کام و لب)، کم شنوایی، اختلال در یادگیری و …
ذیلا سه مورد از این اختلالات معرفی می گردد:
تاخیر در رشد گفتار:
کودک طبیعی تا قبل از یک سالگی تک کلمات و در دو سالگی جملات دو کلمه ای را بیان می کند و همینطور با افزایش سن ذخیره واژگان و طول جملاتش زیاد می شود.
ولی گاهی اوقات به دلایل فوق الذکر کودک دیر تر از حد طبیعی شروع به صحبت می کند. بطور مثال کودکی که در معرض فقر تحریکات زبانی بزرگ می شود از تحریکات کلامی لازم برای یادگیری زبان و گفتار محروم است. این دسته از کودکان در درک جملات و یا بیان آنها ضعیف تر از همسالان خود عمل می کنند.
والدین به محض این که متوجه ضعف زبانی و گفتاری در کودک شوند باید با گفتار درمانگر مشورت کنند. زیرا مشکلات زبانی بویژه مشکلات درکی می تواند در آینده منجر به مشکلات تحصیلی مانند ضعف در خواندن و نوشتن شود.
خواندن کتاب های ساده با عکسهای جذاب و آشنا، صحبت کردن با نیت آموزشی اسامی اشیا و جملات، انجام بازی های گفتاری و توجه به رشد گفتار کودک به عنوان اقدامات پیشگیرانه باید مد نظر باشد.
لکنت:
لکنت عبارت است از تکرار،مکث، گیر یا کشیده گویی صدا ها، هجاها و یا کلمات در طول زنجیره گفتار.
افراد دارای لکنت،مشکلات روحی و عاطفی از جمله اضطراب، دست پاچگی و ترس و افسردگی در موقعیت های گفتاری و اجتماعی را تجربه می کنند. این افراد معمولا گوشه گیرند و تمایلی به ایجاد ارتباط کلامی با افراد دیگر ندارند. در برخی موارد ممکن است این افراد هنگام سخن گفتن،رفتار هایی مانند پلک زدن، شکلک در آوردن، لرزش لبها و یا کج کردن سر نیز از خود بروز دهند.
بعضی از این افراد ممکن است در مواقعی کاملاً روان صحبت کنند. بطور مثال صحبت کردن با اعضای خانواده و دوستان نزدیک برای آنها آسان تر است ولی در ارتباط با افراد غریبه، صحبت کردن با معلم، در حضور جمع یا با تلفن مشکل گفتاری آنها به حداکثر خود می رسند.
در بعضی موارد که لکنت شدید است هر سه نوع گیر، تکرار و کشش در گفتار مشاهده می شود. گفتار درمانگران با انجام تمرینات خاصی در کاهش میزان ناروانی ها به فرد کمک می کنند و نیز سعی می کنند تا به فرد کمک کنند تا نگرش و نگرانیهایش را در مورد شیوه گفتارش تغییر دهد.
والدین در صورت مشاهده علائم تکرار و یا سایر علائم فوق نباید بدون مشورت با گفتار درمانگر نسبت به اصلاح گفتار کودک اقدام کرده و یا او را بخاطر نحوه گفتارش سرزنش کنند. در این موارد بهترین کار حفظ خونسردی و پرهیز از واکنش های عجولانه است.
کم شنوایی:
به دلیل اهمیتی که شنوایی در درک گفتار و تصحیح اشتباهات آن دارد هر گونه اختلال در شنوایی بر آن اثر جدی می گذارد. مشکلات گفتاری حاصله شامل اختلال در تلفظ صحیح صدا ها، شناخت محدود، واژگان محدود، نا هنجاری صوتی و سایر موارد است.
تشخیص زود هنگام مشکلات شنوایی و استفاده از دستگاه های تقویت شنیداری مناسب در کنار برنامه های مستمر گفتار درمانی می تواند اثرات و آسیب شنوایی را بر گفتارکاهش دهد.
والدین باید بدانند که استفاده صحیح و منظم از سمعک بسیار ضروری است و در صورتیکه با مقاومت کودک در استفاده از آن مواجه شدند،با یک شنوایی شناس یا گفتار درمانگر مشورت کنند تا با تمهیداتی ویژه، ظرفیت پذیرش سمعک در کودک ایجاد شود.
به علاوه والدین باید بدانند هیچ صدایی مهمتر از اصوات گفتاری نیست، لذا به صرف این که کودک بخوبی سایرین نمی شنود نباید حرف زدن با او را امری بی ثمر تلقی کرد. پس همواره بکوشید برای جلب توجه کودک از گفتار استفاده کنید. باید به پدر و مادر یادآوری کرد که شیوه صحبت کردن آنها، الگوی کودک است. پس باید به درستی به گونه ای طبیعی و در حد فهم کودک با او صحبت کرد و از تلفظ های اغراق آمیز پرهیز نمود.
از آنجایی که مشکلات زبانی افراد دارای کم شنوایی حوزه های متنوعی را شامل می شود، لذا یک برنامه گفتار درمانی بسیار جامع برای تقویت مهارت های زبانی و ارتباطی آنها و آمادگی برای کسب مهارتهای تحصیلی ضروری است.